Nadat singer-songwriter Paul de Graaf de volle zaal met zijn lied over de ontdekking van de wereld heeft laten weten dat “naarmate je de wereld een beetje meer kent, je ook teruggaat naar wie je zelf bent”, worden we welkom geheten door de gespreksleider van de avond, Marlies Leupen. Onder haar bezielende leiding zullen we in deze rijke stad Nijmegen stilstaan bij het dreigend verlies aan biodiversiteit, en wat we daar tegen kunnen doen.
René ten Bos over extinctie en de mens als invasieve exoot
Denker des vaderlands, filosoof René ten Bos, waarschuwt ons dat praten over biodiversiteit niet gaat over bloemetjes en bijtjes, maar over de grote extinctie, die los van het verlies aan rijkdom, voedselketens, en tal van verstoringen, tot massale verliezen leidt. Soms vraagt een enkel exemplaar van een diersoort onze aandacht, zoals recentelijk de Noordelijke Witte Neushoorn, Sudan; hij heeft zelf een tatoeage van de Tasmaanse Buidelwolf laten zetten. Of we proberen uit alle macht om uit enkele exemplaren, zoals van de Amerikaanse kraanvogel, weer een gezonde populatie terug te fokken. En er wordt zelfs door sommigen gesproken over de-extinctie. Maar het gaat eigenlijk om veel meer en veel groter.
In het verleden werd gesproken over de de vijf kosmische mass-extinctions. Inmiddels is daar een zesde aan toegevoegd: de antropocene mass-extinction, door ons mensen veroorzaakt. En dan dient zich meteen de vraag op wie daar de oorzaak van is: het internationale bedrijfsleven, de boeren (Tim Morton spreekt van ons agriostieke denken – ontstaan toen de mens sedentair werd), of de ‘exoot’ de mens (Frans de Waal). De beste oplossing om het tij te keren is volgens de radicale ecologie ‘voluntary human extinction’.
We hebben het over ontzettend grote processen en dat raakt onze gemoedstoestand, al willen we vanwege die grootte van het verlies aan biodiversiteit ons onder het genot van een glas wijn makkelijk afwenden. “Je bent erdoor omringd”, aldus Ten Bos, “en soms vangen we er een glimp van op”. Extinctie vindt in duizelingwekkend tempo plaats, “de mens als meteoriet”; we krijgen er geen greep op en het brengt veel onzekerheid met zich mee. Het dwingt ons om tot onszelf te komen en vraagt dat we onszelf verhouden tot de omgeving; de scheiding tussen natuur en cultuur dient geslecht. Want uiteindelijk is alles ecologisch.
Vanuit de zaal wordt opgemerkt dat hoe technischer we worden, hoe kwetsbaarder. En een ecoloog merkt op dat de natuur zichzelf herstelt – tot een ander geheel.
Ten Bos is sceptisch over wat je zelf kunt doen: we kunnen slechts een zandkorreltje teweegbrengen en we hebben een grote zandhoop nodig. Aan de andere kant dragen we met al onze kleine onduurzame daden ook bij aan de extinctie (vliegen meppen, vlees eten).
Green Capital Challenges: vergroening van de stad, bijenhotels, invasieve exoten en stadsvogels
Maar in de initiatieven in en rond Nijmegen die vandaag aan bod komen, klinkt ook veel hoop. Het zijn onderdelen van de Green Capital Challenges rond Biodiversiteit: Insectenhotels, Stadsvogels, Nijmegen vergroent, en Invasieve exoten.Als eersten zijn Arjan Vernhout en Marieke Ketelaars aan de beurt. Zij vertegenwoordigen ‘Nl. Bloeit’ (zie: http://nlbloeit.nl/index.html ). Een korte film toont ons hoe zij scholieren, wijkbewoners en anderen enthousiasmeren om met de verspreiding van inheemse flora en insectenhotels aan de gang te gaan. Tijdens de boomfeestdag op 14 maart j.l. – toen schoolkinderen 6000 bomen plantten – zijn er op veel schoolpleinen stoeptegels verdwenen die zijn ingeruild voor groen, hebben kinderen mooie insectenhotels gemaakt, en wordt ook op tal van plekken ingezaaid. Het is nodig om mensen van jongs af aan bewust te maken, en actief te krijgen voor het behoud van biodiversiteit. Waarom? Omdat we nog maar 14% van onze oorspronkelijke biodiversiteit (van ca. 150 jaar geleden) in Nederland over hebben.
Vervolgens laat stadsvogeladviseur Jochem Kühnen (vrijwilliger bij Vogelbescherming Nederland) ons zien op welke wijze hij de gemeente, woningbouwverenigingen en projectontwikkelaars aanzet tot het verzorgen van nestgelegenheid voor gierzwaluwen in de stad. Het aantal stenige plekken in de stad groeit waardoor er voor veel vogels minder plaats is. Het is niet altijd makkelijk om partijen zover te krijgen om tot het inmetselen van nesten (of nestkasten) over te gaan, maar het kan tot het laatste bouwmoment. Ook particulieren kunnen nestkasten plaatsen, als er op het Noorden/Oosten op min. 4 meter hoogte vrije aanvliegmogelijkheid is. Daartoe kunnen ze bijvoorbeeld voor € 25 een houten kast bestellen bij Stichting Gast, en er zijn ook kasten te koop van houtbeton.
Duurzaam Estafettestokje naar De Wielewaal
Vervolgens gaat alle aandacht uit naar De Wielewaal, een schooltuinenproject net buiten het centrum aan de Ooijse dijk (bij het gemaal). Tien jaar geleden kwam een groep mensen van ‘Nijmegen Duurzaam Gezond’ op het idee om op die plek een schooltuinencomplex te starten. Er zijn verschillende enthousiaste leerkrachten aan verbonden, en op de 1,5 ha leren 160-170 kinderen van basisscholen groenten te verbouwen en met teleurstelling om te gaan. Wat eens een maisveld was, is nu omgezet in een prachtig tuinencomplex met inlandse hagen, vlechtheggen, en bloemrijke weiden. Ook insectenhotels en schapen hebben/krijgen er een plek, aldus (meester) Gert Olthof, de huidige voorzitter, die uit handen van de vorige laureaat De Stichting Dagloon, het Duurzame Estafettestokje krijgt aangereikt. Zie: https://schooltuindewielewaal.nl/ en http://www.greencapitalchallenges.nl/overdracht-estafettestokje/.
Paul de Graaf laat vervolgens heel de zaal meezingen met zijn lied over klimaatverandering, dat hij voor de ‘Tour de Climat’ met het oog op de Klimaatconferentie in Parijs in 2015 heeft geschreven.
De Bastei en Operatie Steenbreek
Daarna vertelt Gerard Mangnus, directeur van ‘De Bastei’ het nieuwe centrum voor natuur en cultuurhistorie aan de Waalkade, dat het bruisende centrum in het pinksterweekend van 19-20 mei a.s. geopend zal worden. Daar zullen niet alleen de rijke historie van de stad, maar ook haar biodiversiteit en natuureducatie centraal staan. Zie: www.debastei.nl.
De Bastei is een van de trekkers van Operatie Steenbreek, waarover Yvonne Keijzers, mede namens Ingrid Kerkvliet bericht. Op 24 maart ging Operatie Steenbreek (met als ambassadeur Margot Ribberink) van start. Het doel is om zoveel mogelijk tuinen en openbare terreinen ‘steenvrij’ en weer groen te maken mede met het oog op de toenemende hittestress in de stad en afwateringsproblemen door hevige regenbuien. Zie ondermeer: http://www.operatiesteenbreek.nl/blog/duizenden-bomen-geplant-in-nijmegen-bij-start-operatie-steenbreek/ Naast scholen zijn daarbij ook wijken betrokken, zoals de Spoorbuurt. Doel is om in 2018 100.000 tegels te verwijderen, en 200 regenpijpen af te koppelen. Om meer groene tuinen: hierin is min. 60% groen en max. 40% steen. Van de vrijgekomen tegels wordt als kunstwerk een eco-kathedraal gebouwd. Op 13 juni zal de Landelijke Operatie Steenbreek in Nijmegen bijeenkomen, en vanuit de 7-Heuvelenloop (17-18 november) zal een boomgaard worden gepland. Er werken verschillen partijen samen in dit initiatief, zoals de Gemeente, DAR en Helicon, en het is de bedoeling om op 11 april a.s. een Netwerk Steenbreek in Nijmegen op te richten.
Help mee op 23 juni: uitroeiing invasieve exoten
Vervolgens legt Annerie Rutenfrans ons uit wat Invasieve Exoten zijn, en waarom die een probleem vormen. Er zijn zeker ook veel goede exoten, zoals de aardappel en tomaat, waar we uitgebreid gebruik van maken. Maar een klein percentage van planten- of diersoorten die door toenemende globalisering ons land binnenkwamen, gedraagt zich schadelijk, voor wat betreft onze gezondheid, veiligheid en economie en ten opzichte van het oorspronkelijke ecosysteem. Te denken valt aan de muskusrat (EUR 33 miljoen schade aan dijken per jaar), de Rode Amerikaanse rivierkreeft (die ook holen maakt), en verwilderde sierplanten zoals de Japanse Duizendknoop, die zelfs asfalt en funderingen van huizen aantast. Daarnaast vormen de Reuzenberenklauw (brandwonden) en de Reuzenbalsemien (sterke woekeraar) een probleem. De EU-lijst van Invasieve exoten kent 49 soorten. Op 23 juni zal er in Nijmegen, na informeren en inventariseren, een dag worden gehouden om met vrijwilligers de Reuzenbalsemien zoveel mogelijk uit te roeien (er is ook nog een nacontrole dag). Zie: www.wiedewiedenweg.nl ).
Wat kun je zelf doen?
Omlijst door een loterij waarbij twee kaarten voor een avond in de Stadsschouwburg op 3 juni met Freek Vonk worden uitgereikt en een loterij die kaarten voor deelname aan het Concert of Birds in Leeuwarden oplevert, gaat Marlies Leupen in een ‘doebat’ in gesprek met de zaal. Daarbij staat centraal wat iedereen zelf kan doen aan vergroening: stenen uit de tuin, of andere activiteiten. Op de vraag van een van de deelneemsters wat ze met een tuin op zware klei aan moet, wordt gesuggereerd om daar met veel geduld compost (zelfgemaakt of via de ARN) op aan te brengen, en inheemse planten als vlas en smeerwortel het werk van bodemverbetering te laten doen. Bedrijventerreinen zijn meestal erg stenig, merkt iemand op: Waarom verplicht de gemeente die niet om daar meer groen aan te brengen, bijv. via belasting, andere bestemming of andere stimulans. Gemeente antwoordt dat dat best lastig is omdat ze daar geen zeggenkracht over hebben. Wel is er in wijken en parken, zoals het nieuwe Plan Waalfront en Kraayenhof meer groen in aantocht. Bewoners zouden daar ook op kunnen aandringen. Groene daken bij bedrijven en particulieren krijgen via de gemeente een subsidie, maar bijv. bij staalbouw kunnen die niet aangelegd worden (niet veilig). Iemand in de zaal oppert nog verticaal groen te stimuleren, en een ander vraagt zich af of er naast een Nijmeegs Energie Convenant (NEC 2.0) niet ook een Nijmeegs Biodiversiteit Convenant nodig is. Gemeente deelt mee dat er nieuwe Groenbeleid in de maak is, en je zou ook aan een Groen Power2Nijmegen optie kunnen denken. Het Netwerk Steenbreek, dat op 11 april van start gaat, vormt ook een motor.
Uiteindelijk gaat het (via ecopsychologie) juist ook om communicatie, bewustzijn en onderwijs [René ten Bos: voorheen begonnen de leesboekjes met objecten: Maan Roos Vis; nu met ‘ik’] . We moeten niet wachten op de politiek, omdat we al veel zaken zelf kunnen en we uiteindelijk deel uitmaken van het geheel.
Bea Peeters, coördinator werkgroep Groen en Ruimte IVN Nijmegen en natuurgidsenopleiding, kondigt aan dat op 31 maart studenten van de opleiding een bezinningstuin gaan aanleggen rond de Ontmoetingskerk in Dukenburg. Zie: https://www.ivn.nl/afdeling/nijmegen-rijk-van/groen-en-ruimte.
En een ander benadrukt dat het vooral ook wezenlijk is dat je plezier hebt van de natuur, ervan geniet. Paul de Graaf onderstreept dat met het lied: ‘Hier is alles goed’ en wordt coördinator Duurzaamheidscafés Bert Lagerweij toegezongen vanwege zijn verjaardag. Alle bezoekers gaan naar huis met nadere informatie en een inheems plantje van Kwekerij De Keltenhof in Bergharen (https://www.keltenhof.nl/).
Verslag door Irene Dankelman
